Bohaterowie

Szymon Winrych – naprawdę nazywa się Andrzej Borycki. To powstaniec, który choć zdaje sobie sprawę z tego, że powstanie dogorywa, nie poddaje się i walczy do upadłego. Uparcie dąży do celu, nie straszny mu głód ani ziąb, nie boi się też samotności. Jego zaciekłość i konsekwencja w działaniu to rezultat świadomości, że po klęsce powstania pałeczkę przejmą przeciwnicy walki narodowowyzwoleńczej. Nie chce dopuścić do tego, aby zwolennicy lojalizmu i przeciwnicy postępu dowodzili, że powstanie nie miało sensu, a jedyne, co przyniosło, to niepotrzebny rozlew krwi. Postać Szymona Winrycha przypomina w jakimś stopniu sylwetkę bohatera romantycznego. Jest samotny, z góry skazany na porażkę, jednak ma ogromną wolę walki.

Chłop – to mieszkaniec pobliskiej wsi, nie znamy jednak nawet jego imienia. Żeromski pisze:

nie był to wcale poetyczny szakal, ale człowiek ubogi, chłop z wioski najbliższej.

Chłop bezdusznie dokonuje czynu grabieży na zwłokach Szymona Winrycha. Jest to bestialski akt, pokazujący, że człowiek ten nie posiada ani krzty moralności, świadomości narodowej ani zwykłej, ludzkiej litości. Kiedy okradał powstańca z resztek odzienia, czuł przy tym rozkosz, delektował się swoim czynem.

paliła go żądza poucinania rzemieni i podniecała słodka nadzieja znalezienia jeszcze, pomimo lustracji żołnierskiej, żelastwa, postronków odzieży na trupie.

Zaś w końcowym fragmencie czytamy:

Tak bez wiedzy i woli zemściwszy się za tylowieczne niewolnictwo, za szerzenie ciemnoty, za wyzysk, za hańbę i za cierpienie ludu, szedł ku domowi z odkrytą głową i z modlitwą na ustach.

Znaczenie tych słów jest dla nas zrozumiałe. W tym, że przez długie lata ludzi pokroju chłopa wyzyskiwano, pozbawiano świadomości narodowej, traktowano jak niewolników, nie ma jego winy. Nie można więc liczyć na to, że chłop zrozumie istotę moralności i będzie prawym obywatelem.

  Dowiedz się więcej